Een moderne afsetter

Marcus Laman uit Leiden noemt zichzelf een moderne ‘Afsetter’. Afsetters waren ambachtslieden die in de 17e en 18e eeuw voor enkele centen met waterverf en een penseel de kleuren aanbrachten in historische stadskaarten. Voor Gorinchem kleurde hij de stadskaart van Ioan Blaeu uit 1649 handmatig in.

Hoi Marcus, hoe ben je op dit idee gekomen?

“Eigenlijk is het een gevolg van corona. Ik ben architectuurhistoricus en beroepsmatig al veel bezig met historische kaarten. Tijdens de lockdowns ben ik als hobby die kaarten gaan inkleuren. Niet met waterverf, maar op de computer. Ik heb ze pixel voor pixel ingekleurd; dat doe ik een paar uur per dag. In totaal ben ik ongeveer een maand met een kaart bezig. Gorinchem is de 16^e kaart die ik heb gemaakt.”

Waarom heb je voor Gorinchem gekozen?

“Dat is allereerst afhankelijk van wat er digitaal beschikbaar is en de kwaliteit van de kaart. De oorspronkelijke plattegronden zijn vaak niet ingekleurd. Als ze dat wel zijn, hebben ze de ingetogen kleuren die in de 17de en 18de eeuw gangbaar waren. De originele, niet ingekleurde plattegronden die in archieven en musea bewaard worden, zijn de afgelopen jaren gedigitaliseerd en nu in hoge resolutie beschikbaar. Ook de zwart-wit stadskaart van Gorinchem uit 1649 van Ioan Blaeu is gedigitaliseerd; die heb ik handmatig met contemporaine kleuren digitaal ingevuld.

Gorinchem stond ook op mijn vizier omdat dit jaar 350 jaar Oude Hollandse Waterlinie wordt herdacht en Gorinchem daarvan de grootste vesting is. En natuurlijk omdat het de Allermooiste vestingstad van Nederland is.”

Wat is er bijzonder aan de kaart?

“Deze kaarten hebben een voor die tijd grote nauwkeurigheid. Kenmerkend is de driedimensionale weergave van de bebouwing vanaf een hoger punt bezien. Belangrijke gebouwen zoals kerken, paleizen en raadhuizen zijn heel goed te herkennen. Maar de weergave die Blaeu van Gorinchem heeft gekozen is bijzonder; er zijn namelijk twee gezichtspunten op de stad.

Vanaf de andere kant van de Merwede kijken wij op ooghoogte naar de stad, je kunt de passagiers in de bootjes zien zitten! De vele schepen op de Merwede geven aan hoe belangrijk Gorinchem was als handelsstad. Rechts op de afbeelding zien we meerdere schepen in een V-vorm. Ons oog wordt hierdoor naar de monding van de Linge getrokken, de toegang tot de haven die vol ligt met afgemeerde schepen. Ter hoogte van de rivierkade verandert het gezichtspunt op de stad; van ooghoogte vanaf de dijk naar een vogelperspectief vanuit de lucht.” 

En verder?

“Alle huizen, bomen en water in de plattegrond zijn individueel ingekleurd, voor de daken zijn verschillende tinten rood gebruikt om de individualiteit van het gebouw te benadrukken. Door de hemelblauw gekleurde grachten en groen gekleurde tuinen wordt duidelijk hoe waterrijk en enorm groen Gorinchem in de 17de eeuw is geweest. Dat zie je aan de tuinen, landbouwpercelen van de warmoezeniers (groentekwekers) en blekerijen. Normaal lagen die buiten de stad, maar hier zie je ze aan de oostkant binnen de vesting. Het is trouwens opvallend dat het platteland hier drukker is dan de stad, waar bijna geen mensen zijn afgebeeld. Ook zie je heel duidelijk de vier originele stadspoorten op de kaart, waarvan er nog maar een over is.”

Het eindresultaat is een kleurrijke versie van Gorinchem in 1649 met de complete vestingwerken in een geheel open landschap. Dit was de vestingstad die 350 jaar geleden te maken kreeg met de Franse aanval en de in werking stelling van de Oude Hollandse Waterlinie (Rampjaar 1672).